Kuleana kope na Kuʻuipo Freitas
Ka Huakaʻi a Emma i Waiʻau
He moʻolelo kēia no Emma Kalanikaumakaʻamano Kaleleonālani Naʻea Rooke me kona huakaʻi i Waiʻau, Maunakea i ka makahiki 1882. Ma lalo nei he mau palapala leo, he mau waihona leo a he moʻolelo hōʻuluʻulu no ko Queen Emma huakaʻi i Maunakea.
Waihona Leo
Ua mālama ʻia ʻelua nīnauele no ko Queen Emma huakaʻi i Maunakea me kona ʻau ʻana ma Waiʻau ma ka makahiki 1882. Ua lawe ʻia ʻo Queen Emma i Maunakea e William Seymour Miller Lindsey a haʻi ʻia kēia moʻolelo e James K. Kahalelaumāmane Lindsey ke keiki 7 o nā keiki a William Miller Seymour lāua ʻo Kaluna Kaʻinapau-Lindsey. ʻO lāua nā kūpuna kuakahi o Larry Kauanoe Kimura, ka mea nāna i hoʻopaʻa i nā nīnauele. Noi ʻia ʻo William Lindsey e lawe aku iā Queen Emma i luna o ke kuahiwi ʻo Maunakea no ka Mōʻī Wahine makemake e piʻi i luna o ke kuahiwi a e ʻike iā Waiʻau. ʻO James Kahalelaumāmane Lindsey, he makua kāne hanauna o Larry a ʻo ke kaikaina hoʻi o ko Larry kupuna kāne. Ua hānau ʻia ʻo James ma ka lā 5 o ʻOkakopa i ka makahiki 1882. Ua mālama ʻia ka nīnauele me James ma ka lā 24 o ʻOkakopa i ka makahiki 1966 ma Kuykendall Hall ma ke Kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa. Mālama ʻia kekahi nīnauele me Kalani Kaʻapuni-Phillips, kekahi kupuna wahine i hoʻokama ʻia e ko Larry mau kūpuna wahine kuakahi ʻo Kaluna me ke kupuna wahine kualua ʻo Haʻaloʻu. Hoʻopaʻa ʻia ka nīnauele me Kalani Phillips e Larry ma ka lā 30 o Ianuali i ka makahiki 1967 ma ka home o Mrs. Phillips i Kūhiō Village, Waimea, Hawaiʻi.
Moʻolelo Hōʻuluʻulu Nīnauele
He moʻolelo hōʻuluʻulu kēia mai nā nīnauele a James Kahalelaumāmane lāua ʻo Kalani Kaʻapuni-Phillips no ko Queen Emma piʻi ʻana i Maunakea. Ua kipa ʻo Queen Emma i ka Moku o Keawe a noho ma Waimea me Sam Parker. Ua noi ʻia ʻo William Seymour Lindsey e lawe iā Queen Emma i Maunakea. Ua hoʻomākaukau ʻia he ʻumikūmālua paha lio no ia huakaʻi nei. Ma mua o ka huakaʻi hele ʻana ua makemake ʻo Queen Emma e huakaʻi pū kekahi wahine. Noi ʻo ia iā William Seymour Lindsey e huakaʻi pū ʻo Kaluna, ka wahine a William Lindsey, eia nō naʻe ua hapai ʻo ia, ʻaʻole i hiki ke huakaʻi. A pēlā pū no Mrs. Davis, kekahi wahine ʻē aʻe i manaʻo ʻia e hele. Ma ʻaneʻi i wehwehe ai ʻo James Lindsey no ko Queen Emma kauoha ʻana iā William Lindsey, i noho ʻo Kaluna a hānau ʻia he keiki kāne, e kāhea ka inoa ʻo Kahalelaumāmane a i noho hoʻi ʻo Mrs. Davis a hānau ʻia he keiki kāne, e kapa aku ka inoa ʻo Waiʻau. Wahi a Kalani Kaʻapuni-Phillips, ʻo Kahalelāʻau ka inoa o ia wahi i kauoha ai ʻo Queen Emma iā William Lindsey. He wahi ma Waimea, ma mua hoʻi o ka piʻi ʻana. Ua nui ka ua ma ia wahi a nui nō hoʻi ka māmane. No laila, ua hakihaki ʻia nā lāʻau māmane a ua hana lākou i hale no Queen Emma a ma laila ʻo Queen Emma i kauoha ai. A no laila, hoʻomau ʻia aku ka hana hoʻomākaukau i Maunakea.
He ana ko Kemole a ma laila lākou i hiamoe ai. Ala lākou ma ka hola ʻehā o ke kakahiaka nui a hoʻomākaukau e piʻi i luna. I ia wā, nui ka uhiwai. Weliweli nā puʻu ke piʻi aku i ka 10,000 kapuaʻi ma muli o ka like o nā puʻu ke nānā aku. Ua hiki ke pilikia ka poʻe inā paʻa i ka uhiwai a ʻaʻole ʻike ʻia ke ala e piʻi ai. ʻO ia ke kumu o ko William Lindsey aʻo ʻana iā James Kahalelaumāmane Lindsey i ke ala e piʻi ai iā ia he ʻumikūmālua wale nō makahiki. I ʻole pilikia ka poʻe, ua hiki iā James ke lawe aku i nā malihini a hoʻomau i ka makaʻala ʻana i ka palekana o ka poʻe.
Mai Kemole mai, ua hōʻea lākou i Waikiʻi a laila i Humuʻula a piʻi aku ma ke ala piʻikū i kahi i kapa ʻia ʻo Hale Pōhaku i kēia mau lā. A hoʻomau aku a hōʻea i ka piko kaulana o ka ʻāina ma ka hola ʻumi o ke kakahiaka. Iā lākou i hōʻea ai i Waiʻau, ua kau ʻo Queen Emma ma ke kua o Waiʻau Lima, he kaukaualiʻi ʻo ia no Kawaihae a he ʻohana nō. Kau ʻo Queen Emma ma kona kua a ʻau ʻo ia a puni kēlā wahi pūnāwai kamahaʻo ʻo Waiʻau. A pau ka ʻau ʻana, kaʻi ʻo Waiʻau Lima i ke Aliʻi Wahine i kekahi pōhaku a noho ʻo ia ma laila. Ua hele a pūʻiwa ka poʻe i ke kau ʻana mai o kekahi ao ma luna pono o Queen Emma. Pau, iho lākou a hoʻi mai ka ʻohana a haʻi i ka moʻolelo no ko Queen Emma huakaʻi i Waiʻau, Maunakea.
He ana ko Kemole a ma laila lākou i hiamoe ai. Ala lākou ma ka hola ʻehā o ke kakahiaka nui a hoʻomākaukau e piʻi i luna. I ia wā, nui ka uhiwai. Weliweli nā puʻu ke piʻi aku i ka 10,000 kapuaʻi ma muli o ka like o nā puʻu ke nānā aku. Ua hiki ke pilikia ka poʻe inā paʻa i ka uhiwai a ʻaʻole ʻike ʻia ke ala e piʻi ai. ʻO ia ke kumu o ko William Lindsey aʻo ʻana iā James Kahalelaumāmane Lindsey i ke ala e piʻi ai iā ia he ʻumikūmālua wale nō makahiki. I ʻole pilikia ka poʻe, ua hiki iā James ke lawe aku i nā malihini a hoʻomau i ka makaʻala ʻana i ka palekana o ka poʻe.
Mai Kemole mai, ua hōʻea lākou i Waikiʻi a laila i Humuʻula a piʻi aku ma ke ala piʻikū i kahi i kapa ʻia ʻo Hale Pōhaku i kēia mau lā. A hoʻomau aku a hōʻea i ka piko kaulana o ka ʻāina ma ka hola ʻumi o ke kakahiaka. Iā lākou i hōʻea ai i Waiʻau, ua kau ʻo Queen Emma ma ke kua o Waiʻau Lima, he kaukaualiʻi ʻo ia no Kawaihae a he ʻohana nō. Kau ʻo Queen Emma ma kona kua a ʻau ʻo ia a puni kēlā wahi pūnāwai kamahaʻo ʻo Waiʻau. A pau ka ʻau ʻana, kaʻi ʻo Waiʻau Lima i ke Aliʻi Wahine i kekahi pōhaku a noho ʻo ia ma laila. Ua hele a pūʻiwa ka poʻe i ke kau ʻana mai o kekahi ao ma luna pono o Queen Emma. Pau, iho lākou a hoʻi mai ka ʻohana a haʻi i ka moʻolelo no ko Queen Emma huakaʻi i Waiʻau, Maunakea.